مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی

ایستگاه ملی تحقیقات لوبیا خمین

 دستورالعمل فنی کاشت، داشت و برداشت لوبیا قرمز رقم درخشان

مشخصات

منشأ کلمبیا، از جنس و گونه Phaseolus vulgaris ، کلاس تجارتی آن Light Red Kidney می‌باشد. این رقم حاصل برنامه‌های دورگ‌گیری CIAT بوده و نسل‌های در حال تفرق و انتخاب آن در ایران انجام شده است. نام پدیگری آنLRK-29  است. فرم بوته ایستاده و رشد محدود (تیپ ۱)، متوسط ارتفاع ۴۰-۳۵ سانتی‌متر، دوره رشد و نمو ۱۰۰-۹۵ روز، وزن صد دانه ۴۷-۴۵ گرم. این رقم نسبت به بیماری BCMV و BYMV مقاوم و به CMV نیمه حساس است. نسبت به آفت کنه دو نقطه‌ای حساس و قابلیت رقابت آن با علف‌های هرز ضعیف است. به دلیل فرم ایستاده این رقم، می‌توان از آن در برنامه‌های برداشت مکانیزه و کشت مخلوط استفاده نمود. بازارپسندی و کیفیت پخت این رقم مناسب است.

خصوصیات اکولوژیکی مطلوب :

روزهای گرم و شب‌های خنک مناسب رشد آن‌ می‌باشد. دمای مورد نیاز برای رشد آن در روز ۲۰ تا ۲۸ درجه و در شب ۱۵ تا ۲۰ درجه سانتیگراد است. دمای بیش از ۳۰ درجه مناسب رشد آن نبوده و دمای بیش از ۳۵ درجه سانتیگراد منجر به عدم تشکیل دانه در آن می‌شود و همچنین دمای کمتر از ۱۵ درجه سانتیگراد برای رشد آن نامناسب می‌باشد. نسبت به طول روز خنثی می‌باشد.معمولاً ۳۰ تا ۴۰ روز بعد از کاشت شروع به گل‌دهی می‌کند. دوره گل‌دهی معمولاً یک ماه است. این رقم رشد نامحدود بوده و زمان رسیدن غلاف‌ها متفاوت است.

تناوب

بهترین تناوب برای ارقام مختلف لوبیا، گندم و جو می‌باشد. به دلیل تفاوت‌های ریشه‌ای و مورفولوژیکی گندم و لوبیا، اغلب منافع فوق برآورده می‌شود. تناوب لوبیا _ گندم یا جو و یا لوبیا _ گندم یا جو _ آیش در بیشتر مزارع لوبیا کاری رعایت می‌شود.

آماده سازی زمین

تهیه زمین شامل مراحل مختلفی است که با در نظر گرفتن روش زراعت (مکانیزه و سنتی)، بافت خاک و نوع تناوب ممکن است تفاوت‌هایی داشته باشد. شخم پائیزه بر شخم بهاره ترجیح داده می‌شود، زیرا آب بیشتری ذخیره شده و یخ آب حاصل کلوخه‌ها را خرد می‌کند، همچنین فرسایش حاصل از جاری شدن آب کاهش یافته و بقایای گیاهی و علف‌های هرز در زیر خاک زودتر پوسیده می‌شوند. در بهار به محض اینکه زمین گاورو شد از دیسک یا کولتیواتور برای خرد کردن کلوخه‌ها استفاده می‌گردد. جهت تسطیح مقطعی لازم است ماله‌ای در سطح خاک زده شود تا بستر مناسب برای کشت بذر فراهم گردد. در روش هیرم‌کاری پس از تسطیح زمین ، به کمک دستگاه مرزبند ابعاد کرت‌ها مشخص شده و زمین لازم برای کاشت آماده می‌گردد. قبل از کاشت، کود مورد نیاز بر اساس توصیه کودی در خاک توزیع می‌گردد.

تراکم بوته و میزان بذر

بر اساس تحقیقات انجام شده در ایستگاه ملّی تحقیقات لوبیا خمین، در کشت‌های ردیفی فواصل ۵۰ سانتی‌متر بین ردیف و ۵ سانتی‌متر روی ردیف، بهترین فاصله کاشت محسوب می‌شود. امّا در شرایط کرتی استفاده از آرایش مربعی بهترین عملکرد را دارد. بر اساس نتایج بدست آمده برای لوبیا قرمز درخشان ، تراکم ۵۰ بوته در متر مربع بهترین تراکم تشخیص داده شده است. میزان بذر مصرفی بستگی به وزن ۱۰۰ دانه لوبیا دارد. با توجه به وزن صد دانه این رقم که حدود ۴۵-۴۷ گرم می‌باشد، به طور متوسط مقدار مصرف بذر در کشت مکانیزه ، با احتساب تلفات بذری ،     190-210 کیلوگرم در هکتار می‌باشد. عمق کاشت مناسب برای کاشت در شرایط هیرم ۱۰-۱۵ سانتی‌متر است. در روش کشت سنتی (دست نشان) مقدار بذر مصرفی با توجه به فواصل کاشت که معمولاً به ابعاد ۱۵*۱۵ ، ۲۰*۱۵ و ۲۰*۲۰ می‌باشد، به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد و تقریباً به اندازه نصف بذر مصرفی در روش مکانیزه می‌باشد.

تاریخ کاشت

بر اساس تحقیقات انجام شده در ایستگاه ملّی تحقیقات لوبیا خمین، ۲۰ اردیبهشت تا ۱۵ خرداد تاریخ مناسب کاشت بوده و بهترین تاریخ کاشت هفته اول خرداد محسوب می‌شود.کشت دیر هنگام موجب کاهش عملکرد در لوبیا می‌گردد.

روش کاشت 

روش های کاشت لوبیا در ایران بسیار متنوع است . بهترین روش کاشت آن هیرم‌کاری می باشد ، زیرا جوانه لوبیا به سله خاک بسیار حساس است و اگر از روش خشکه‌کاری استفاده شود پس از آبیاری سطح خاک سله بسته و تلفات بذری بسیاری ایجاد می‌شود. در روش هیرم‌کاری پس از تسطیح زمین و کرت‌بندی، آبیاری به صورت کرتی انجام می‌گردد. پس از ۷ تا ۱۲ روز (بسته به بافت و ساختمان خاک)، زمین حالت گاورو پیدا می‌کند که در این حالت به وسیله دست یا دستگاه لوبیا کار بذور کاشته می‌شوند.در صورت استفاده از روش های خشکه کاری ، کشت به صورت جوی و پشته ای بر کشت مسطح ارجهیت دارد .

مرحله داشت

آبیاری

مقدار آب مورد نیاز بستگی به بافت و ساختمان خاک، شرایط آب و هوایی و ۰۰۰ دارد.  آبیاری در خاک‌های با بافت سبک‌تر ۴-۳ روز و خاک‌های با بافت سنگین‌تر ۸-۵ روز انجام می‌شود. مرحله حساس لوبیا به تنش آبی از ابتدای گلدهی تا مرحله تشکیل غلاف می‌باشد. کمبود آب در این دوره خسارت زیادی به لوبیا وارد می‌کند. آخرین آبیاری باید طوری انتخاب گردد که حدود ۲۵ درصد از غلاف‌های لوبیا رسیده باشد.

شرایط خاک

خاک مناسب جهت کشت لوبیا خاک‌های لومی تا لوم رسی می‌باشند. لوبیا از جمله گیاهان حساس به شوری بوده و تا ۲ دسی زیمنس بر متر شوری را تحمل می‌کند ولی کاهش عملکرد آن از شوری ۸/۰ دسی زیمنس بر متر شروع می‌شود. لوبیا در خاک‌هایی با pH تا حدود ۸ توانائی رشد نسبتاً خوبی دارد ولی pH مناسب رشد آن بین ۷-۶ می‌باشد.

توصیه های کودی

به منظور تولید بیشتر محصول، کاربرد مقادیر کافی و متعادل عناصر غذایی متناسب با عملکرد مورد انتظار شرط اساسی می‌باشد. توصیه کودی لوبیا بر اساس تجزیه خاک و بافت‌های گیاهی و عملکرد مورد انتظار برای یک رقم خاص صورت می‌گیرد.

توصیه عمومی کودی:

اساس توصیه کودی بر آزمون خاک استوار است. اگر در منطقه‌ای امکان تجزیه فراهم نباشد، می‌توان از نتایج تحقیقات انجام شده قبلی در منطقه استفاده نمود. اگر در منطقه‌ای نه امکان تجزیه خاک و نه تحقیقی صورت گرفته باشد، می‌توان توصیه‌های عمومی زیر را به کار برد.

–   کود اوره ۱۵۰-۱۰۰ کیلوگرم در هکتار

–   کود فسفاته ۱۵۰-۱۰۰ کیلوگرم در هکتار

–   کود پتاسه ۱۰۰-۵۰ کیلوگرم در هکتار

در صورت استفاده از کود کامل ماکرو توصیه‌های کودی به صورت ذیل خواهد بود:

–    کود کامل ماکرو به میزان ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار قبل از کشت.

–    سولفات روی ۴۰ کیلوگرم در هکتار.

–    سولفات منگنز ۲۰ کیلوگرم در هکتار.

–    کود میکروی کامل با غلظت ۳ در هزار به صورت محلول پاشی (۳ کیلوگرم در هکتار).

نکته :

با توجه به اینکه اغلب خاک‌های کشور جزء مناطق خشک و نیمه خشک بوده و از نظر ماده آلی فقیر می‌باشند، از این رو کاربرد کودهای حیوانی کاملاً پوسیده در زمان قبل از کاشت و در مورد نوع نپوسیده ۶-۳ ماه قبل از کاشت به میزان تقریبی ۵۰-۴۰ تن در هکتار و یا کودهای مرغی (ماکیان) نصف میزان فوق، حداکثر هر ۲ تا ۳ سال یکبار توصیه می‌گردد. بهتر است کودهای گاوی (سرد) را در زمین‌های شنی (گرم) و کودهای گوسفندی (گرم) را در زمین‌های رسی (سرد) مصرف نمود.

مبارزه با آفات

در طول رشد لوبیا آفات متعددی نظیر تریپس، زنجرک، هلیوتیس، شته، مگس لوبیا و کنه دو نقطه‌ای به محصول حمله می‌کنند. مهم‌ترین آنها کنه دو نقطه‌ای است. این رقم نسبت به آفت کنه دو نقطه‌ای نیمه مقاوم می‌باشد. در روش مبارزه شیمیائی، بسته به نوع آفت و مرحله رشدی، سموم اختصاصی مشخصی مصرف می‌گردد که نوع و مقدار آن بر اساس توصیه کارشناسان مربوطه می‌باشد. در روش مبارزه زراعی:

۱- شخم عمیق پس از برداشت محصول و مدفون کردن آفات زمستان گذران از جمله کنه دو نقطه‌ای در زیر خاک.

۲-مبارزه مکانیکی و شیمیائی با علف‌های هرز اطراف مزارع که محل مناسبی برای زمستان گذرانی و نیز تکثیر آفت در اوایل فصل بهار به شمار می‌رود.

۳-کنترل آب آبیاری به منظور جلوگیری از انتقال کنه‌ها از مزارع آلوده به مزارع سالم.

۴- رعایت صحیح تناوب زراعی.

مبارزه با بیماری‌ها

بیماری‌های مهم لوبیا شامل بیماری‌های خاکزی مانند انواع پوسیدگی فوزاریومی ریشه، زردی فوزاریومی، پوسیدگی رایزوکتونیائی ریشه، پوسیدگی پیتیومی؛ بیماری‌های ویروسی مانند ویروس موزائیک معمولی لوبیا(BCMV )، ویروس موزائیک زردی لوبیا(BYMV )، ویروس موزائیک خیار(CMV )؛ و بیماری سوختگی باکتریایی معمولی می‌باشد.

جهت جلوگیری از خسارت و شیوع انواع بیماری‌ها از روش‌های شیمیائی و زراعی استفاده می‌شود. در روش مبارزه شیمیائی از سموم مناسب جهت ضدعفونی بذر قبل از کاشت استفاده شده و در ادامه بسته به نوع بیماری و مرحله رشدی، سموم اختصاصی مشخصی مصرف می‌گردد که نوع و مقدار آن بر اساس توصیه کارشناسان مربوطه می‌باشد. در روش مبارزه زراعی:

۱        – استفاده از بذر سالم  2 – کشت در خاکهای با زهکشی مناسب ۳ – کود دهی و آبیاری کافی جهت تولید بوته‌های قوی‌تر ۴ –  رعایت تناوب زراعی مناسب ۵ – جلوگیری از کوبیدگی بیش از حد خاک مزرعه          6 – شخم عمیق پس از برداشت ۷ – مبارزه با علف‌های هرز داخل و حاشیه مزارع

مبارزه با علف‌های هرز

لوبیا به دلیل رشد نسبتاً کند در اوایل دوره رشد، نسبت به رقابت با علف‌های هرز حساسیت نشان می‌دهند؛ بنابراین کنترل آنها در مراحل اولیه رشد اهمیت زیادی دارد. نوع و تعداد علف‌های هرز در مناطق مختلف متفاوت می‌باشد، اما مهم‌ترین آنها شامل: سوروف، ارزن وحشی، تاج خروس، سلمه تره، داتوره، خاکشیر، توق، تاجریزی، کنف وحشی و … می‌باشد.

جهت مبارزه با علف‌های هرز از روش‌های شیمیائی و غیر شیمیائی استفاده می‌شود. در روش شیمیائی از علف‌کش‌های مناسب جهت کنترل علف‌های هرز باریک برگ و پهن برگ قبل و بعد از کاشت طبق توصیه کارشناسان مربوطه استفاده می‌شود. روش‌های غیر شیمیائی عبارتند از: شخم عمیق پائیزه، استفاده از دیسک و هرس در زمان تهیه زمین، استفاده از بذر سالم و بوجاری شده عاری از بذر علف‌های هرز، استفاده از کولتیواتور بعد از کاشت و قبل از سبز شدن لوبیا، وجین دستی، استفاده از کودهای دامی پوسیده، جلوگیری از به گل رفتن علف‌های هرز، جلوگیری از ورود علف‌های هرز از طریق کانال‌های آبیاری و ماشین آلات و ادوات کشاورزی به داخل مزرعه، رعایت تناوب زراعی مناسب و آیش. 

برداشت

زمان برداشت لوبیا به زمان کاشت و نوع رقم بستگی دارد. در ارقام ایستاده مانند درخشان ، غلاف‌ها همزمان می‌رسند و برداشت زمانی انجام می‌گیرد که حدود ۸۰ درصد غلاف‌ها رسیده باشند. دراین زمان میانگین رطوبت دانه‌ها حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد است. هنگام برداشت، محصول با دست برداشت شده و در مزرعه باقی می‌ماند. زمانی که رطوبت دانه‌ها به حدود ۲۰ درصد رسیده و غلاف‌ها خشک شده باشند، به خرمنگاه منتقل شده و خرمنکوبی می‌گردند.